Zdobywcy Nagrody Pritzkera – pierwszy i ostatni

Opublikowano 23/01/2023

Zdjęcie Iwan Baan

Już na wstępie rozwiejemy ewentualne wątpliwości – za tym nieco kontrowersyjnym tytułem nie kryje się żadna sensacyjna wiadomość, a jedynie dwa nazwiska laureatów Nagrody Pritzkera. Chodzi o pierwszego zwycięzcę – z 1979 roku i ostatniego – z edycji 2022.

W historii Nagrody Pritzkera, o której pisaliśmy w poprzednim artykule, wyróżnionych zostało już pięćdziesięciu wybitnych architektów, a nawet artystów w swojej dziedzinie. Każdego z nich nagrodzono za „trwałość – użyteczność – piękno” projektów, zgodnie z hasłem widniejącym na rewersie medalionu, jaki otrzymują laureaci Nagrody Pritzkera. Słowa te są tłumaczeniem łacińskiej maksymy skreślonej przez rzymskiego architekta Marcusa Witruwiusza w traktacie „Dziesięć ksiąg o architekturze” i oddają istotę oraz cel tworzenia sztuki projektowania.

Pierwszy zdobywca Nagrody Pritzkera

Architektoniczny Nobel ma już ponad czterdzieści lat, a lista jego zdobywców jest wypełniona najznakomitszymi nazwiskami w branży. Historycznie pierwszym laureatem nagrody stworzonej przez fundację rodziny Pritzkerów był słynny Philip Johnson. Co wiemy o nim i o tym, w jaki sposób doszedł do swojej pozycji w świecie architektury?

Philip Cortelyou Johnson urodził się 117 lat temu w zamożnej rodzinie w USA, dzięki czemu już od najmłodszych lat mógł zwiedzać muzea i zabytki, podróżując do Europy i Afryki. Studiował na Harvardzie – najpierw filozofię i filologię klasyczną, a w wieku 34 lat podjął tam również naukę architektury u samego Waltera Gropiusa – legendarnego założyciela Bauhausu.

Jeszcze przed trzydziestką Johnson kierował działem architektury w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Nowym Jorku, ale swój pierwszy budynek zaprojektował w wieku 36 lat. 10 lat wcześniej (wraz z Henrym-Russellem Hitchcockiem) ukuł termin „styl międzynarodowy”, celem opisania pierwszej amerykańskiej wystawy prac Le Corbusiera i Miesa van der Rohe. Zaś w latach 80. stworzył (z Markiem Wigleyem) pojęcie „architektury dekonstruktywistycznej”.

W 1949 roku, na potrzeby swojej pracy magisterskiej, Johnson zaprojektował dla siebie rezydencję w New Canaan w stanie Connecticut. Był to słynny do dziś Glass House – budynek w kształcie prostopadłościanu, gdzie szklane elementy połączone są stalowymi ramami, a wnętrza budynku nie rozdzielają żadne ściany. Obecnie budynek stał się własnością organizacji zajmującej się ochroną zabytków.

W latach pięćdziesiątych Johnson zrewidował swoje wcześniejsze poglądy, czego kulminacją był budynek, który okazał się jednym z najbardziej kontrowersyjnych w jego karierze – siedziba AT&T w Nowym Jorku, z tak zwanym dachem „Chippendale”. W latach 1964-1967 prowadził wspólne biuro z Richardem Fosterem, a w 1967 roku połączył siły z dużo od siebie młodszym Johnem Burgee. Przez ponad 20 lat tworzyli firmę Johnson/Burgee Architects, spod deski której wyszło wiele przełomowych projektów, takich jak Pennzoil Place w Houston, International Place w Bostonie, Tycon Towers w Wiedniu, United Bank Center Tower w Denver, National Center for Performing Arts w Bombaju, ogród wodny w Fort Worth w Teksasie, Centrum Obywatelskie w Peorii, pomnik Kennedy’ego w Dallas czy Kryształowa Katedra w Kalifornii słynąca z największych na świecie organów stworzonych przez Virgila Voxa i Fratelli’a Ruffatti’ego.

Później współpracował z Miesem van der Rohe przy budowie jednego z najlepszych wieżowców w USA – Seagram Building w Nowym Jorku. Od 1989 roku poświęcał czas głównie na własne projekty, a ostatni dotyczył Szkoły Sztuk Pięknych dla Seton Hill College w Greensburgu w Pensylwanii. Philip Cortelyou Johnson zmarł 25 stycznia 2005 roku w New Canaan. Był uważany za jednego z najbardziej wpływowych architektów późnej fazy modernizmu i postmodernizmu. Dzięki szerokiemu wykształceniu, swobodnie czerpał motywy z minionych epok, zawsze dążąc do nadania budynkom niepowtarzalnego charakteru. Projektował bezkompromisowo, nie dopasowując się do kontekstu, lecz dorównując mu jakością. Rzucił nowe światło na tworzenie stref pieszych i przestrzeni publicznych, a także centrów wielu amerykańskich miast. Jego burzliwe, niepozbawione kontrowersji życie opisuje oficjalna biografia, wydana w 1994 roku.

Ostatni zdobywca Nagrody Pritzkera

W 2022 roku Nagrodę Pritzkera zdobył Diébédo Francis Kéré – postać bardzo ciekawa. Francis Kéré urodził się 58 lat temu w rolniczej społeczności Gando w Burkina Faso, gdzie w czasach jego dzieciństwa nie było dostępu do wody pitnej, elektryczności i edukacji. I w sumie nadal jest to jeden z najbiedniejszych rejonów świata. Gdy miał 7 lat, jako syn przywódcy wioski, otrzymał możliwość wyjazdu do szkoły w Tenkodogo, a w wieku 20 lat, w ramach programu pomocowego, zaczął uczyć się stolarstwa oraz budowania z drewna. Uczęszczał do wieczorowej szkoły ogólnokształcącej, gdzie za dobre wyniki w nauce otrzymał stypendium, które pozwoliło mu rozpocząć studia architektoniczne na Technische Universität w Berlinie.

Czas edukacji poświęcił na jednoczesne prowadzenie fundacji zbierającej pieniądze na budowę szkoły podstawowej w Gando. Po uzyskaniu dyplomu wrócił do wioski, aby symbolicznie spłacić „dług wobec losu”. Pierwszym budynkiem Francisa była właśnie Gando Primary School, zbudowana przez mieszkańców wioski i dla nich. Budynek powstał w 2001 roku z prasowanych bloczków glinianych, a konstrukcję dachu tworzyły tanie stalowe pręty używane do zbrojenia żelbetu. Budynek został wzniesiony przy pełnym zaangażowaniu miejscowych, tworzących ręcznie prawie każdą część szkoły, według pomysłu architekta, który połączył lokalne materiały z nowoczesną myślą inżynieryjną. W 2004 roku Francis Kéré otrzymał za tę realizację nagrodę Aga Khan Award for Architecture. AKAA jest nagrodą wręczaną od 1977 roku za koncepcje architektoniczne, które zaspokajają potrzeby i aspiracje społeczeństw muzułmańskich w dziedzinie współczesnego wzornictwa i mieszkalnictwa oraz poprawy stanu środowiska.

Sukcesy związane z projektem Szkoły Podstawowej Gando przyczyniły się do tego, że w 2005 roku Francis założył pracownię Kéré Architecture GmbH, a także Kéré Foundation eV – organizację non-profit, która realizuje projekty w Gando z zakresu leczenia chorych oraz nauki dzieci i umiejętności zawodowych dorosłych.

Podstawą pracy architektonicznej Francisa Kéré są zajęcia dydaktyczne, które prowadzi na prestiżowych uczelniach całego świata: Uniwersytet Harvarda, Uniwersytet Yale’a, Akademia Architektury Mendrisio, Technische Universität w Munchen, a także udział w wystawach indywidualnych i zbiorowych, w tym na Biennale Architektury w Wenecji, Museo ICO w Madrycie, Architekturmuseum w Monachium i Muzeum Sztuki w Filadelfii.

Ogłaszając decyzję o przyznaniu Nagrody Pritzkera w 2022 roku, jury podkreśliło niezwykłą wrażliwość architekta i stawianie potrzeb ludzi i społeczności zawsze na pierwszym miejscu. „On wie, że architektura nie dotyczy obiektu, ale celu; ważny jest nie produkt, a proces. Twórczość Francisa Kéré ukazuje nam siłę materialności zakorzenioną w lokalności. Jego budynki, realizowane dla społeczności i ze społecznościami, wynikają bezpośrednio z lokalnego kontekstu, począwszy od procesu budowy i materiałów, a na programie i unikalnym charakterze skończywszy” – czytamy w uzasadnieniu.

Projektant nagrodzony zeszłorocznym architektonicznym Noblem jest też honorowym członkiem Royal Architectural Institute of Canada i American Institute of Architects oraz członkiem dyplomowanym Royal Institute of British Architects. Zainspirowany specyfiką lokalizacji każdego projektu i jego tkanką społeczną, Kéré i jego zespół pracują nad projektami na czterech kontynentach. Do najciekawszych realizacji należą projekty dla Zgromadzenia Narodowego Burkina Faso, Liceum Lycée Schorge, Kliniki Chirurgicznej i Centrum Zdrowia Léo, Serpentine Pavilion 2017 i Xylem – pawilon dla Centrum Sztuki Tippet Rise zlokalizowany pośród zielonych pól.

SKONTAKTUJ SIĘ Z NAMI

Chcesz porozmawiać o kompleksowym wykończeniu wnętrz inwestycji?
Zapraszamy do kontaktu!